INGMAR BERGMAN: Świat kobiet w filmach reżysera-skandalisty. CZ. 2

Bohaterkami wielu filmów szwedzkiego reżysera są kobiety. Jak je przedstawiał?
INGMAR BERGMAN: Świat kobiet w filmach reżysera-skandalisty. CZ. 2
Fot. Instagram.com (https://www.instagram.com/ingmar_bergman_/)
09.07.2011

Pierwsza część artykułu dotyczyła biografii jednego z najwybitniejszych szwedzkich reżyserów, Ingmara Bergmana, oraz kilku obsesyjnych motywów, które przeplatają się przez jego twórczość. Artysta otwarcie deklarował bowiem, że jego filmy nawiązują do osobistych i niekiedy bardzo intymnych doświadczeń: zarówno do tych, związanych z dorastaniem w surowym, protestanckim domu, jak i do relacji z kobietami. A było ich w życiu Bergmana wiele – reżyser był w końcu aż pięciokrotnie żonaty.

- Bóg stworzył kobiety bez poczucia humoru. W rezultacie potrafią one tylko kochać mężczyzn, zamiast śmiać się z nich – mawiał nieraz artysta. Jak prezentował świat płci żeńskiej w swoich filmach?

Kobiety czekają…

Większość filmów Bergmana to pesymistyczne dramaty psychologiczne. Jednym z nielicznych wyjątków jest film „Kobiety czekają”, w którym od czasu do czasu pojawiają się momenty komediowe. Osnową całej historii jest oczekiwanie kilku kobiet w domku letniskowym na powrót ich mężów, którzy są braćmi. Przedłużające się czekanie sprzyja szczerym rozmowom. Panie kolejno ujawniają szczegóły swych związków. Nagle okazuje się, że im więcej lat wspólnego pożycia, tym większe rozczarowanie małżonkiem. Najstarsza z kobiet, Annette, wydaje się osiągać szczyty wewnętrznej samotności. W jej związku brakuje bliskości, uczuć i porywów namiętności. Pozostałe kobiety są na najlepszej drodze do podobnych doświadczeń. Każda ma już rany, każda przeżyła rozczarowanie - ale też każda znalazła swój sposób, żeby pogodzić się z tą paranoiczną sytuacją.

ingmar bergman

Jak w zwierciadle

Motyw kobiety został poruszony przez szwedzkiego reżysera także w jednym z jego najbardziej znanych filmów – w „Personie”. W kompozycji tego dzieła uwidacznia się wyraźnie kobiecy punkt widzenia.

Aktorka Elizabeth Vogler po jednym ze swych spektakli teatralnych przestaje mówić. Obserwacja szpitalna wyklucza chorobę psychiczną – to raczej przejaw niezgody na siebie i świat oraz akt niezwykle silnej woli. Lekarka wysyła aktorkę wraz z pielęgniarką Almą do swego domku nad Bałtykiem, by tam odzyskała równowagę. Podczas gdy Elżbieta ciągle milczy, Alma stopniowo odsłania siebie i intymne szczegóły ze swojego życia. Stara się upodobnić do aktorki, którą ubóstwia. W ręce kobiety trafia jednak list Elżbiety do lekarki, w którym pielęgniarka została ironicznie opisana. Alma czuje się zdradzona i wykorzystana. Kiedy Elżbieta odzyskuje siły, powraca do męża i pracy. W domku pozostanie jednak Alma – wewnętrznie rozbita i samotna.

Doszło zatem do symbolicznej wymiany osobowości, a może Elżbieta i Alma to... jedna i ta sama osoba, tylko dwoista psychicznie?

ingmar bergman

Sceny z życia małżeńskiego

- Od dzieciństwa wyobrażałem sobie wnętrze duszy, jak wilgotną drgającą membranę w czerwonych odcieniach – wyznał w jednym z wywiadów Ingmar Bergman. W "Szeptach i krzykach" powraca do tych wyobrażeń. Jest to widoczne zwłaszcza w warstwie wizualnej filmu – czerwień jest obecna niemal w każdym kadrze, a wypełnione nią ściany niepokoją i drażnią. Reżyser w swym obrazie skupia się na "duszach" trzech sióstr, z których jedna umiera na raka.

Niezamężna Agnes jest właścicielką domu, od śmierci rodziców mieszka w nim ze służącą Anną, którą przygarnęła przed laty, gdy ta - jako bardzo młoda dziewczyna - urodziła nieślubną córkę. Choć dziecko umarło mając trzy lata, Anna – cicha i oddana – pozostała przy Agnes, która teraz przyjmuje zbliżającą się śmierć z takim samym spokojem i rezygnacją, z jakimi żyła.

Obie siostry Agnes bogato wyszły za mąż, ale ich życie nie ułożyło się szczęśliwie. Mężem Karin jest dużo od niej starszy dyplomata, którego kobieta nie cierpi, a konieczność dzielenia z nim łoża napawa ją obrzydzeniem. Przepełniającą ją nienawiść skrywa jednak pod maską opanowania i dobrych manier. Z kolei najmłodsza z sióstr, Maria, przypomina rozpieszczone dziecko. Kobieta kieruje się jedynie pragnieniem podobania się i osiągnięcia w życiu maksimum przyjemności. Podjęta przez nią próba zbliżenia się do zamkniętej w sobie i zimnej Karin kończy się niepowodzeniem.

Cierpienia i krzyki Agnes stają się dla obu sióstr nie do zniesienia, tym bardziej, że żadna z nich nie potrafi jej pomóc. Jedynie Anna, która darzy swą panią niemal macierzyńskim uczuciem po stracie własnego dziecka, przynosi jej ulgę w przeciągającej się agonii. Napięta sytuacja stawia w końcu Karin i Marię wobec konieczności rozliczenia się przed sobą z dotychczasowego życia i wzajemnych stosunków. Puste pokoje zapełniają się więc wspomnieniami kobiet, a rzeczywistość miesza się z ich wyobrażeniami.

ingmar bergman

U progu życia…

Ingmar Bergman zasłynął głównie jako niestrudzony demaskator ludzkiej psychiki, który szczególnie upodobał sobie motywy autobiograficzne. Jego filmy – trudne w odbiorze, przeładowane symboliką i najeżone cytatami – stały się inspiracją i niedoścignionym wzorem dla wielu reżyserów filmowych. - Zawsze go podziwiałem i marzyłem, by być choć w przybliżeniu tak dobrym filmowcem jak on. Ale nigdy nie będę. Jego miłość do kina budzi we mnie nieomal poczucie winy – przyznał kiedyś Steven Spielberg.

Bergmana na nowo odkrywają też kolejne pokolenia widzów. Dzięki uniwersalnym tematom, które szwedzki artysta podejmował w swoich filmach, wielu z nas może zrozumieć samych siebie, a także ludzi wokół.

Maja Zielińska

 Źródła:

Słownik wiedzy o filmie, J. Wojnicka, O. Katafiasz, Bielsko-Biała 2005.

T. Szczepański, Zwierciadło Bergmana, Gdańsk 2002.

„Film na Świecie”, 1984, nr 309-310.

„Film na Świecie” 1969, nr 11-12.

Zobacz także:

Lato polskich festiwali

Wraz z początkiem czerwca ruszyła festiwalowa machina. Zobacz, gdzie i kiedy odbywają się najciekawsze wydarzenia muzyczne!

Między magią a rzeczywistością, czyli niezwykły świat w powieściach Olgi Tokarczuk

Książki tej pisarki to wspaniałe historie o życiu i czasie. Pełne symboliki i magii podróże w głąb ludzkiej psychiki.

Polecane wideo

Komentarze (6)
Ocena: 5 / 5
Anonim (Ocena: 5) 09.07.2011 21:08
nareszcie fajny artykuł . więcej takich!!!
odpowiedz
Anonim (Ocena: 5) 09.07.2011 17:20
uwielbiam Bergmana, jego filmy dają do myslenia
odpowiedz
Anonim (Ocena: 5) 09.07.2011 17:17
rewelacyjny artykuł!!! Czekam na kolejne, choćby o Jarmuschu, Aranofsky'm czy Polańskim :) Czekamy Maju!!! :)
odpowiedz
Anonim (Ocena: 5) 09.07.2011 15:56
boski,ale pewnie sciagniet y z innych stron jak zazwyczaj...ale jesli autorstwa mai,to gratuluje;d i popieram pomysl cyklu! ; d
odpowiedz
Anonim (Ocena: 5) 09.07.2011 13:36
genialny artykuł :) muszę obejrzeć jego najlepsze filmy :) może zrobicie taki cykl o najlepszych reżyserach i ich twórczości?
odpowiedz

Polecane dla Ciebie