Oglądałaś „Dzień świra”? Marek Kondrat perfekcyjnie wcielił się w rolę Adasia Miauczyńskiego, neurotycznego inteligenta, który pracuje jako nauczyciel języka polskiego. Bohater cierpi na nerwicę natręctw. Siedem razy miesza herbatę. Wszystkie zajęcia rozpoczyna o pełnych godzinach. Wraca do domu sprawdzić, czy zamknął drzwi. Podobne zaburzenie dotyka wiele kobiet i mężczyzn.
Nerwica natręctw to grupa zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (ZOK, zespół anankastyczny) – nazywamy tak zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń lękowych charakteryzujące się występowaniem u chorego natrętnych (obsesyjnych) myśli oraz/lub zachowań przymusowych (kompulsyjnych).
ZOK po raz pierwszy opisano w XIX wieku – natręctwa znane były jednak znacznie wcześniej; pojawiały się zarówno w obserwacjach medycznych, jak i w dziełach literackich. Napoleon Bonaparte mawiał zresztą, że „Umysł ludzki ma szczególny pociąg do przesady”. W nerwicy natręctw pewne czynności wykonuje się rytualnie, schematycznie. Podstawą do stwierdzenia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych są, zgodnie z ich nazwą, obsesje i kompulsje.
Obsesje
Nazywamy tak występowanie u człowieka irracjonalnych myśli, które pojawiają się w świadomości automatycznie i powodują cierpienie oraz chęć uwolnienia się od nich. Myśli najczęściej dotyczą przemocy, religii czy seksualności, jak również dążenia do porządku (czystości) i symetrii (układanie przedmiotów w symetryczny sposób).
Przykładowe obsesje:
- Obsesja na punkcie zachowania czystości ciała – u chorego pojawiają się myśli w rodzaju: jeśli dotkniesz tego przedmiotu lub usiądziesz w tym miejscu, będziesz brudny. Taka obsesja wywołuje kompulsję mycia.
- Konkretna reakcja na niektóre przedmioty – u człowieka cierpiącego na obsesje po zobaczeniu noża (lub innego ostrego przedmiotu) występują myśli (obrazy) przedstawiające skrzywdzenie tym nożem jakiejś osoby.
Przykładowe kompulsje:
- Wielokrotnie mycie rąk w ciągu dnia, połączone z ich szorowaniem, czasem do krwi.
- Kompulsje kontrolujące – zachowania, które mają zapobiec nieszczęściu (np. wracanie się, dotykanie przedmiotów określoną ilość razy, wielokrotne sprawdzanie, czy zamknęło się drzwi, czy żelazko jest wyłączone itp.).
- Kompulsywne zbieractwo – gromadzenie przedmiotów, najczęściej zupełnie nieprzydatnych i w ogromnych ilościach.
- Przesadny pedantyzm, porządkowanie – np. układanie skarpetek kolorami, dążenie do symetrii, układanie przedmiotów według konkretnego schematu, przesadne porządkowanie biurka, pokoju, obsesyjne segregowanie śmieci.
Nerwica natręctw może być objawem klinicznym depresji maskowanej (takiego rodzaju depresji, w której endogenny zespół depresyjny maskowany jest przez inne objawy). ZOK może się też pojawić w następstwie urazów mózgu. Istnieje podejrzenie o genetycznym podłożu choroby. Często z ZOK zmagają się osoby bardzo wrażliwe, podatne na stres.
Jak leczyć?
Nerwica natręctw utrudnia codzienne funkcjonowanie, wymaga więc leczenia. Diagnozę stawia lekarz psychiatra (i/lub psycholog kliniczny) po przeprowadzeniu wywiadu i po zbadaniu pacjenta. Jak przebiega leczenie? Najskuteczniejsze są leki przeciwdepresyjne (zarówno TLPD – trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, jak i nowsze SSRI – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny). W literaturze wskazuje się, że w przypadku nerwicy natręctw potwierdzono skuteczność psychoterapii, zwłaszcza poznawczo-behawioralnej.
Ewa Podsiadły-Natorska
- Obsesje religijne – mogą pojawiać się bluźniercze myśli dotyczące postaci religijnych (głównie o tematyce seksualnej). W przypadku obsesji religijnej może pojawić się skrupulatyzm, czyli obsesja, w której głównym tematem staje się grzech. Osoba nim dotknięta nie ma pewności, czy poprawnie odbyła spowiedź, czy nie zataiła grzechu, dostrzega grzech w najmniejszym uchybieniu itp.
- Obsesje kontrastowe – agresywne, nigdy niezrealizowane zamiary wobec osób bliskich (np. obsesyjna i niechciana myśl o zabiciu dziecka bądź rodzica).
Kompulsje
To czynności (rytuały), które chory wykonuje, by zapobiec jakiemuś wydarzeniu, które miałoby się dokonać, jeśli dana czynność nie zostanie wykonana. Jest to natręctwo dotyczące działania. Większość czynności przymusowych dotyczy czystości i sprawdzania wszystkiego w celu niedopuszczenia do niebezpiecznej sytuacji.
- Liczenie – mijanych w czasie podróży znaków drogowych, samochodów konkretnego koloru, słupów telegraficznych, okien w budynkach (natręctwo liczenia to arytmomania).
- Przymus chodzenia określoną trasą, omijania rys płyt chodnikowych itp.
Niepokój, który trzeba rozładować
Co istotne, osoby doświadczające obsesji i kompulsji zdają sobie sprawę z irracjonalności swoich myśli i zachowań (co różni obsesje i kompulsje od urojeń), jednak z powodu lęku są one zmuszone do wykonywania określonych czynności. Osoba z ZOK jest świadoma absurdalności swojego zachowania, ale ulega im, aby zmniejszyć albo całkowicie rozładować napięcie psychiczne. Może nawet pojawić się chęć postawienia oporu chorobie, jednak wiążę się to z narastającym niepokojem i drażliwością, które mijają, gdy osoba z zaburzeniem powraca do swoich rytuałów.