Zazwyczaj pijamy kawę na tzw. "rozruch". Faktem bowiem jest, iż zawarta w kawie kofeina sprawia, że już po około pół godzinie od spożycia możemy odczuć jej działanie. Co istotne, nie ma potrzeby wypijania kilku filiżanek raz za razem, bowiem najsilniejsze działanie kawy obserwuje się po 3 - 4 godzinach od spożycia.
Zasada działania kofeiny polega na rozszerzeniu obwodowych naczyń krwionośnych, przez co organizm ulega dotlenieniu. Wypicie kawy przynosi często ulgę w przypadku bólu głowy, nasila także działanie leków przeciwbólowych. Można zatem powiedzieć, że przyjęcie środka przeciwbólowego wraz z kawą pozwoli nam na zmniejszenie dawki leku, a jednocześnie da ten sam efekt terapeutyczny. Na podstawie wyników najnowszych badań przypuszcza się, iż kofeina zawarta w kawie czy herbacie może wspomagać leczenie alergii. Przyczynia się bowiem do obniżenia stężenia histaminy, która jest wiodącym czynnikiem w procesie zapalnym. Od lat z kolei znane jest korzystne działanie kofeiny w przypadku ataku duszności w przebiegu astmy oskrzelowej. Rozszerzając światło oskrzeli, ułatwia oddychanie.
Czysty napar kawy dostarcza niewielkich ilości kalorii, zatem osoby, będące na diecie redukcyjnej, nie mają powodów do zmartwienia. W przypadku picia kawy białej i słodkiej, zaleca się korzystanie z mleka o zawartości tłuszczu do 2% oraz minimalnej ilości cukru, np. pół łyżeczki dla złamania gorzkawego smaku.
Stopień, w jakim kawa wypłukuje z kości wapń, jest niewielki, jednak przy nadużywaniu tego napoju dojść może do spotęgowania powyższego działania. Podobnie w przypadku chorób serca. Do najszerzej opisywanych negatywnych skutków picia dużych ilości kawy zalicza się tzw. zdenerwowanie kofeinowe - gdy stężenie kofeiny w organizmie jest zbyt wysokie, obserwuje się często działanie przeciwne do zamierzonego. Przyjmuje się, że już po trzeciej filiżance kawy w ciągu dnia trudniej jest się skupić, wzrasta poziom irytacji, drażliwości. Charakterystyczna jest tzw. "gonitwa myśli". Nadmiar kawy utrudnia zasypianie, choć znane są także przypadki, w których działa ona sedatywnie, czyli usypiająco.
Zaleca się picie kawy. Jednocześnie, decydując się na wprowadzenie kawy do dziennego jadłospisu, należy zachować umiar. Mimo wszystko nie została ona uznana za składnik polecany w zdrowej diecie. Przyjmuje się, że maksymalna dobowa dawka kofeiny nie powinna przekraczać 300 mg. Przy czym pamiętać należy, że znajduje się ona nie tylko w kawie, ale także w herbacie czy napojach energetyzujących oraz w coca - coli. Co istotne, osobnicza wrażliwość na kofeinę jest różna. osoby, które piją kawę rzadko lub są na nią szczególnie podatne, powinny spożywać ją w niewielkich ilościach, jako słaby napar.
Unikać kawy powinni wszyscy ci, u których stwierdzona została jakakolwiek choroba, której objawy mogą się nasilać po spożyciu tego napoju. Zaliczamy tutaj zatem osoby cierpiące na zapalenia żołądka, wrzody żołądka czy dwunastnicy, choroby jelit, nadciśnienie. Również kobiety w ciąży powinny unikać wypijania zbyt dużych dawek tego napoju.