Najmłodsze dzieci i niemowlęta spędzają blisko połowę swojego życia śpiąc. Przedszkolaki, dzieci szkolne i wreszcie nastolatki stopniowo potrzebują coraz mniej snu na dobę – większość dzieci rezygnuje z dziennych drzemek między 3 a 4 rokiem życia a sen nocny skraca się z 11-13 godzin u 3-5 latków do 8-9 godzin u 12-18 latków. Tak duża potrzeba snu w pierwszych latach, a szczególnie miesiącach życia, wskazuje na jego istotną rolę w rozwoju dziecka.
Podczas gdy rodzice mają aktualnie bardzo dużą wiedzę i są coraz bardziej świadomi tego, jak ważne dla zdrowia jest prawidłowe odżywianie od pierwszych dni życia dziecka, to o roli snu mówi się wciąż relatywnie niewiele. Po części wynika to z tego, że choć sporo już wiemy, to nadal jest on przedmiotem badań naukowców i kryje wiele zagadek, a po części z powszechnego przeświadczenia, że „jak świat światem dzieci nie spały” oraz „w końcu przecież wyrośnie”. Badania pokazują jednak, że niedobory snu u dzieci mają konkretne, negatywne skutki, a problemy ze snem we wczesnym dzieciństwie czasem utrzymują się w późniejszych latach a nawet do wieku dorosłego.
Sen jest czasem wypoczynku i regeneracji, ale jednocześnie gdy dziecko śpi, w jego organizmie zachodzi bardzo wiele procesów kluczowych dla zdrowia, rozwoju i prawidłowego funkcjonowania. Za sprawą wydzielanych w trakcie snu hormonów dzieci rosną (m.in. dlatego często szczególny dyskomfort ząbkujące maluchy odczuwają nocą, kiedy to zęby „dosłownie rosną”), a ich tkanki się odnawiają. Podczas snu regenerują się mięśnie i narządy wewnętrzne, konsoliduje się pamięć i przetwarzane są informacje pozyskane w ciągu dnia, a mózg nie tylko oczyszcza się ze zbędnych substancji nagromadzonych w ciągu dnia, ale również jest aktywny w tych obszarach, które dojrzewają w zależności od wieku dziecka.
Z licznych badań wiemy, że dzieci, które śpią zbyt mało albo śpią snem przerywanym mają problemy z zapamiętywaniem oraz koncentracją i słabo radzą sobie z regulacją nastrojów, co oznacza, że często są płaczliwe, marudne, rozdrażnione. W przypadku starszych dzieci deficyt snu może przejawiać się przygnębieniem, problemami z funkcjonowaniem w grupie a nawet agresją. Nadmierna senność w czasie aktywnym może prowadzić do braku prawidłowej koordynacji ruchów, a co za tym idzie do większej tendencji do upadków czy przypadkowych zranień. Brak wystarczającej ilości snu może wpływać na niższą odporność na przeziębienia, a długofalowo zwiększać ryzyko otyłości.
Choć tylko w nielicznych przypadkach problemy ze snem dzieci mają przyczyny zdrowotne, to zawsze w pierwszym kroku niezbędna jest konsultacja z pediatrą, który albo je wykluczy albo ewentualnie pokieruje rodziców na badania lub do specjalisty np. neurologa, alergologa albo gastroenterologa. Najczęściej spotykane zdrowotne przyczyny problemów ze snem u maluchów, to np. alergie i inne choroby czy dolegliwości przebiegające ze świądem czy bólem (np. zakażenie pasożytami), zaburzenia oddychania (np. obturacyjny bezdech senny), refluks żołądkowo-przełykowy, nieprawidłowe napięcie mięśniowe, zaburzenia integracji sensorycznej, niedobór żelaza.
Problemy ze snem, z jakimi najczęściej borykają się rodzice małych dzieci, to trudne i długotrwałe usypianie (często z płaczem), zbyt krótkie drzemki po których dziecko budzi się niewypoczęte i pozostaje rozdrażnione przez cały okres swojej aktywności, oraz za długie lub czasem bardzo liczne przerwy w śnie nocnym. Naturalne jest to, że noworodki nie mają jeszcze wykształconego rytmu okołodobowego, niemowlęta nie są fizjologicznie dojrzałe do tego, aby przesypiać całe noce bez karmienia, a dziecko w każdym wieku może spać okresowo gorzej z uwagi na intensywny skok rozwojowy (np. naukę chodzenia), infekcję czy emocje związane z dużymi zmianami w życiu takie jak np. narodziny rodzeństwa czy adaptacja w żłobku. Jeśli jednak wykluczymy przyczyny zdrowotne, a problemy ze snem trwają miesiącami wpływając negatywnie na funkcjonowanie całej rodziny, wtedy możemy mówić o tzw. bezsenności behawioralnej, czyli związanej ze zwyczajami i warunkami towarzyszącymi zasypianiu.
W takiej sytuacji warto zadbać o prawidłową higienę snu dziecka, rozumianą jako zbiór sposobów i zasad pozwalających na uzyskanie lepszej jakości i długości snu bez użycia środków farmakologicznych. Najważniejsze elementy higieny snu to:
Materiał partnera