Jeszcze do niedawna uzyskanie rozwodu kościelnego było bardzo trudne. Zmieniło się to dopiero za sprawą papieża Jana Pawła II, który odświeżył kodeks prawa kanonicznego. W dalszym ciągu jednak niemożliwe jest zakończenie małżeństwa tylko dlatego, że się nie udało. Są jednak inne przesłanki, które brane są wówczas pod uwagę. Uzyskuje się wtedy orzeczenie o nieważności związku małżeńskiego, dzięki czemu w przyszłości można bez przeszkód zawrzeć sakrament małżeństwa i stworzyć nową rodzinę. Należy przy tym zaznaczyć, że termin „rozwód kościelny” jest umowny, bowiem w kościele katolickim nie ma rozwodów. Można jedynie stwierdzić wspomnianą już nieważność małżeństwa. I jeszcze jedno: nawet jeśli otrzymamy rozwód cywilny, nie oznacza to, że jednocześnie uzyskaliśmy rozwód kościelny. Oba rozłamy małżeństwa są od siebie całkowicie niezależne.
Co napisać we wniosku?
Nieważność związku małżeńskiego stwierdza wyłącznie sąd biskupi. Znajduje się on przy każdej diecezji. Nasze małżeństwo osądzać będzie sąd przypisany do kościoła, w którym wzięliśmy ślub. Do sądu składa się skargę powodową. Należy wtedy podać (dla kobiety i mężczyzny): imię i nazwisko, adres, parafię oraz nazwisko panieńskie małżonki. Treść skargi zwykle brzmi tak: „Uprzejmie proszę o rozpoczęcie procesu o orzeczenie nieważności mojego małżeństwa zawartego dnia (...) w kościele parafialnym (...). Uważam je za nieważnie zawarte z powodu (...).”
Następnie należy opisać przebieg znajomości małżonków (od poznania do ewentualnego rozejścia się). Najważniejsze, aby podać tutaj fakty oraz okoliczności potwierdzające sugerowany tytuł nieważności małżeństwa kościelnego – przykładowo: jeśli chcemy unieważnić małżeństwo kościelne, bo nie zostało skonsumowane, podajemy fakty związane z tym zarzutem. W skardze powinno się podać optymalnie trzech świadków. Do wniosku należy dołączyć kopię skargi, kościelne świadectwo zawarcia małżeństwa oraz, jeśli takie zostało wystawione, kserokopię rozwodu cywilnego.
Ustalenia sądu krok po kroku
Sąd biskupi podczas rozpatrywania skargi musi ustalić tytuł, z jakiego będzie prowadził postępowanie o unieważnienie małżeństwa. Najczęściej w tym momencie do przedstawienia swojej wersji wzywana jest druga strona. Sąd może określić tzw. formułę wątpliwości, która zwykle wydłuża całą procedurę. Po etapie postępowania sąd zaczyna publikację akt – tylko na tym etapie strony mogą się zapoznać z dokumentacją o unieważnienie. W tym momencie wypowiada się również obrońca węzła małżeńskiego. Przedstawia on argumenty przeciwko uznaniu małżeństwa za nieważne. Ostatecznie sąd biskupi wydaje wyrok pierwszej instancji. Co ważne, aby małżeństwo ostatecznie zostało uznane za nieistniejące, wymagane są dwa zgodne wyroki. Tylko dzięki temu strony będą mogły w przyszłości ponownie zawrzeć nowe małżeństwa.
Problemy psychiczne
Małżeństwo zostanie unieważnione, jeśli u jednej ze stron występują zaburzenia psychiczne, które uniemożliwiają rozpoznanie oraz wypełnianie małżeńskich obowiązków. Przesłanką do rozwiązania małżeństwa jest również niepełnosprawność umysłowa, gdy strona nie może samodzielnie podejmować decyzji. Małżeństwo można rozwiązać także w przypadku innych powodów natury psychicznej, przez które nie jest możliwe wywiązanie się ze swoich zadań jako mąż lub żona. Inne przesłanki, przez które sąd biskupi uznaje związek małżeński za nieważne, to: posiadanie święceń kapłańskich lub złożenie ślubów czystości w instytucie zakonnym, porwanie, celowe spowodowanie śmierci małżonka w celu unieważnienia małżeństwa, nieświadomość o konieczności współżycia (np. w przypadku osoby nieletniej), błąd co do sakramentu lub jednego z małżonków.
Koszty, terminy
Za unieważnienie małżeństwa trzeba zapłacić około 1 tys. zł. Jednak w przypadku, gdy korzystamy z pomocy adwokata, może to kosztować nawet 20 tys. zł! Cały proces trwa najczęściej od roku nawet do czterech lat. Należy pamiętać, że uznanie małżeństwa za nieważne to długi i trudny proces. Dlatego w tym przypadku warto zdecydować się na pomoc kancelarii prawnej specjalizującej się w prawie kanonicznym, mimo że jest to usługa kosztowna. Niewątpliwie skuteczność działania adwokatów od prawa kanonicznego ma wpływ na lawinowo rosnącą liczbę rozwodów kościelnych w ostatnim czasie. W ubiegłym roku złożono aż 10 tys. wniosków o unieważnienie małżeństwa.
Julia Wysocka
Zobacz także:
Świat oszalał – rozwód przez SMS!
Mieszkanka Arabii Saudyjskiej o tym, że się rozwodzi, została poinformowana… SMS-em.
ŚLUB JAK Z BAJKI: Co wyznać podczas spowiedzi przedślubnej?
Jeśli szykujesz się do ślubu, sprawdź, jak powinna przebiegać rozmowa z księdzem w konfesjonale.
Kiedy nieważne?
Należy zdawać sobie sprawę, że ślub kościelny można unieważnić tylko w przypadku występowania jednej z przesłanek zatwierdzonej przez kodeks prawa kanonicznego. Są to:
Wiek
Żeby małżeństwo było uznane za ważne, kobieta musi mieć co najmniej 14, a mężczyzna 16 lat – mimo że prawo cywilne wymaga, żeby małżonkowie mieli po 18 lat (wyjątek stanowi dziewczyna w wieku 16 lat, która uzyskała od rodziców zgodę na zawarcie związku małżeńskiego).
Wcześniejsze małżeństwo
Małżeństwo można uznać za nieważne, jeśli istnieje jeszcze wcześniej zawarte inne małżeństwo. Nie można zawrzeć nowego związku, gdy poprzedni związek małżeński nie został rozwiązany.
Impotencja, bezpłodność, niechęć do posiadania dzieci
W myśl prawa kanonicznego podstawowym celem małżonków jest posiadanie i wychowanie potomków. Małżeństwo nieskonsumowane kościół uznaje za nieważne. Dlatego w przypadku impotencji sąd biskupi unieważni małżeństwo bez problemów. Z kolei gdy w grę wchodzi bezpłodność, bardzo ważne jest, czy małżonek przed zawarciem małżeństwa poinformował drugą stronę o tym fakcie. Jeśli tego nie zrobił, mimo że wiedział o bezpłodności, małżeństwo jest nieważne. Tak samo jest w przypadku osoby, która nie chce mieć dzieci. Jeśli zataiła to przed ślubem, również wtedy sąd biskupi może uznać małżeństwo za nieważne.
Małżeństwo osoby ochrzczonej z nieochrzczoną
Jeśli małżeństwo zawarła osoba ochrzczona z osobą, która nie przyjęła tego sakramentu, ślub można uznać za nieważny. Kościół katolicki zakazuje zawierania małżeństwa między osobą należącą do wspólnoty a tą spoza kościoła. Brak dokumentów potwierdzających chrzest jednej ze stron może unieważnić małżeństwo.
Pokrewieństwo
Sąd unieważni małżeństwo, które zawarli krewni w linii prostej, np. ojciec – córka. Tak samo jest w przypadku małżeństw w linii bocznej aż do czwartego stopnia pokrewieństwa, mimo że polskie prawo na to zezwala. Kościół zakazuje także zawierania małżeństw między powinowatymi w linii prostej, np. owdowiała żona nie może wyjść za ojca swojego męża. To samo dotyczy osób spokrewnionych adopcyjnie i to do drugiego stopnia, tak jak w przypadku ojca i przybranej córki oraz jej siostry.